တေန႔ တေန႔ စားေနတဲ႔ အဆီေတြ သံုးေနတဲ႔ ဆီေတြ ဒီေလာက္မ်ားတာ အသည္းအဆီဖုံုးတာေလာက္ကေတာ႔ ရိွမွာေပါ႔ …………………
အသည္းအဆီဖုံုးတာေလးမ်ား အစမ္းလုပ္လို႔ ေရာဂါမွမဟုတ္တာ………….
ကိုယ္ေတြက LCD ေလ အဆီဆိုလို႔ ဘာမွမရွိဘူး အသည္းအဆီဖံုးတာမျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး ……………
အထက္ပါအေၾကာင္းအရာတို႔သည္ ေန႔စဥ္ လူမႈပတ္ဝန္းက်င္မွာ ၾကားေနရေသာ စကားမ်ား ႏွင္႔ အယူအဆမ်ားျဖစ္ပါသည္။
✔️အမွန္တကယ္ေရာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အသည္းအဆီဖုံးလာတယ္ဆိုတာ အေရးမၾကီးေသာ သာမာန္ျဖစ္ရပ္တစ္ခုလို႔ ယူဆထားၾကသလား?
✔️ျမန္မာႏိုင္ငံဓေလ႔ စားေသာက္မႈ ပံုစံနဲ႔ လူတိုင္း အသည္းအဆီဖုံးျခင္းသည္ အနည္းနဲ႔ အမ်ား ရိွေနႏိုင္သည္ဆိုကာ သတိထားရမည္႔ အေၾကာင္းအရာတစ္ခုအေနနဲ႔ မသတ္မွတ္ၾကေတာ႔ျပီလား?
✔️အသည္းအဆီဖံုးျခင္းသည္ အဝလြန္ေနေသာသူေတြမွသာ ျဖစ္ျပီး သာမာန္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ရိွေသာ သူမ်ားတြင္ မျဖစ္ႏိုင္ရထင္ေနပါသလား?
✔️အသည္းေျခာက္တယ္ အသည္းကင္ဆာျဖစ္တယ္.. ဘာေၾကာင္႔ ျဖစ္လာသလဲ? ဆိုတဲ႔ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲ အရက္ေၾကာင္႔ ႏွင္႔ အသည္းေရာင္ အသားဝါ ပိုးမ်ားေၾကာင္႔ လို႔သာ မွတ္ယူထားျပီး အသည္းေျခာက္ေစေသာ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ေစေသာ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွ တစ္ခုျဖစ္သည္႔ Non Alcoholic Fatty Liver diseases (NAFLD) (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းအဆီဖံုးျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ေရာဂါ) ကို လ်စ္လ်ဴမိေနေသာ သူ မည္မွ်ရိွေနျပီလဲ?
CME (ေဆးပညာဆိုင္ရာ ႏွီးေႏွာဖလွယ္ေရး အခန္းအနား) တစ္ခုတြင္ အသည္းဆရာဝန္ႀကီးတစ္ဦးမွ “Fatty liver is a neglected subject in past 5 years” ဟု ဆိုခဲ႔ပါသည္။
ဆိုလိုရင္းမွာ လြန္ခဲ႔ေသာ ၅ ႏွစ္ေက်ာ္ ၁၀ ႏွစ္ဝန္းက်င္တြင္ လူအမ်ားစုသည္ အျခားေရာဂါမ်ားတြက္ ေဆးကုရင္းျဖစ္ေစ၊ Medical check up လုပ္ရင္းျဖစ္ေစ၊ အေၾကာင္းတစံုတရာေၾကာင္႔ NAFLD - Nonalcoholic Fatty Liver Disease (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းအဆီဖံုးျဖစ္ေစႏိုင္ေသာေရာဂါ) ျဖစ္သည္ကို သိရိွခဲ႔ပါေသာ္လည္း ဆရာဝန္မ်ား ညႊန္ၾကားသည္႔အတိုင္းလိုက္နာမႈ မရိွပါပဲ အေလးမထားခဲ႔ၾကသည္႔အတြက္ လက္ရိွတြင္ အသည္းအဆီဖံုးျခင္း၏ ေနာက္ဆက္တြဲ အသည္းေျခာက္ျခင္းႏွင္႔ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားျခင္းတို႔ ျမင္႔တက္ေနေၾကာင္း တင္ျပသြားခဲ႔ပါသည္။
သို႔ပါေသာေၾကာင့္ MMDC & LUDU Laboratories မွ ျပည္သူလူထု က်န္းမာေရးအသိအား တဖက္တလမ္းမွ တိုးျမင္႔ေစေရး ရည္ရြယ္ကာ Non Alcoholic Fatty Liver diseases (NAFLD) (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းအဆီဖံုးျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ေရာဂါ) အေၾကာင္းအား က်န္းမာေရး ဗဟုသုတ အေနျဖင္႔ ေရးသားေဖာ္ျပလိုက္ရပါသည္။
---------------------------------------------------------------------------------
✔️ကမ႓ာေပၚမွ အသည္းေရာဂါ ဘယ္ေလာက္ထိျဖစ္ပြားေနပါသလဲ?
ေဒတာမ်ားအရ ႏွစ္စဥ္ ကမၻာေပၚရိွ လူေသဆံုးမႈမ်ားတြင္ အသည္းေရာဂါမ်ားေၾကာင္႔ေသဆံုးမႈသည္ ၃.၅% ခန္႔ရိွပါသည္။
အသည္းေျခာက္ျခင္း ႏွင္႔ အသည္းကင္ဆာေၾကာင္႔ ေသဆံုးမႈသည္ အဆင္႔ ၁၁ ႏွင္႔ ၁၆ ေနရာတြင္ ရပ္တည္လ်က္ရိွပါသည္။
အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အသည္းေျခာက္ေရာဂါ (Cirrhosis of Liver) ျဖစ္ပြားေစသည္႔ အဓိကအေၾကာင္းရင္းမွာ အသည္းေရာင္ အသားဝါ “B” ပိုးေၾကာင္႔ျဖစ္ျပီး အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားႏွင္႔ ဖြံျဖိဳးျပီး ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အရက္ေၾကာင္႔ အသည္းေျခာက္ျခင္း ႏွင္႔ အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းအဆီဖံုးျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ေရာဂါ (Non-alcoholic Fatty Liver diseases- NAFLD) တို႔က အဓိကအေၾကာင္းရင္းျဖစ္သည္
✔️ NAFLD - Non-alcoholic Fatty Liver diseases (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းအဆီဖံုးျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ေရာဂါ)?
အဝလြန္ျခင္း ႏွင္႔ ေသြးခ်ိဳဆီးခ်ိဳေရာဂါသည္ NAFLD ျဖစ္ပြားေစေသာ အဓိကအေၾကာင္းရင္းျဖစ္ပါသည္။
Ohio Solid Organ Transplantation Consortium မွ ျပဳလုပ္ထားေသာ Liver transplant data မ်ားအရ အသည္းအစားထိုးကုသမႈ ခံယူထားေသာ လူနာမ်ားတြင္ အသည္းေရာဂါျဖစ္ပြားျခင္း၏ အဓိကအေၾကာင္းရင္း သံုးခုမွာ Viral Hepatitis C infection (အသည္းေရာင္ အသားဝါ “C” ပိုး)၊ အရက္ေၾကာင္႔ အသည္းေျခာက္ျခင္း (Alcoholic Cirrhosis) ႏွင္႔ NASH – Nonalcoholic setatohepatitis (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းဆဲလ္မ်ား ေရာင္ယမ္းျခင္း)တို႔ ေၾကာင္႔ ျဖစ္ပါသည္။
လက္ရိွအေျခတြင္တြင္ Viral Hepatitis C infection (အသည္းေရာင္ အသားဝါ “C” ပိုး) တြက္ ကုသရန္နည္းလမ္းမ်ား ေဆးဝါးသစ္မ်ား ေပၚထြက္လာေနျပီျဖစ္ပါေသာေၾကာင္႔ မၾကာမီကာလတြင္ NASH – Nonalcoholic setatohepatitis (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းဆဲလ္မ်ား ေရာင္ယမ္းျခင္း) ေၾကာင္႔ ေနာက္ဆက္တြဲ အသည္းေျခာက္ျခင္းျဖစ္ပြားကာ အသည္းအစားထိုးရမႈသည္သာ အဓိကအေၾကာင္းရင္းျဖစ္လာဖြယ္ရိွပါသည္။
လြန္ခဲ႔ေသာ ဆယ္စုႏွစ္ ၃ ခုအတြင္း ေျပာင္းလဲလာေသာ ေနထိုင္စားေသာက္မႈ ပံုစံမ်ားေၾကာင္႔ အေရွ႕ေတာင္ အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း NAFLD ျဖစ္ပြားႏႈန္း သိသိသာသာ ျမင္႔တက္လာလ်က္ရိွပါသည္။
✔️Non alcoholic Fatty Liver diseases- NAFLD (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းအဆီဖံုးျဖစ္ေစႏိုင္ေသာ ေရာဂါ) ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းရင္းမ်ား?
ေနထိုင္စားေသာက္မႈ ပံုစံႏွင္႔ မ်ိဳးရိုးဗီဇသည္ Non-alcoholic Fatty Liver diseases- NAFLD ျဖစ္ပြားရျခင္း၏ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းတြင္ပါဝင္ပါသည္။
ျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ-
(၁) အသက္အရြယ္ ၾကီးလာသည္ႏွင္႔ ေရာဂါျဖစ္ပြားႏိုင္ေျခ ပိုမ်ားလာျခင္း။
(၂) အဝလြန္ျခင္း ႏွင္႔ ေသြးခ်ိဳဆီးခ်ိဳေရာဂါ အပါအဝင္ အျခားေသာ Metabolic syndrome မ်ားရိွျခင္း။
(၃) က်ား/မ - အမ်ိဳးသမီးမ်ားတြင္ Fibrosis ျဖစ္ႏိုင္ေျခပိုမ်ားျခင္း။
(၄) အစားအေသာက္ပံုစံ - ကိုလက္စထေရာ ႏွင္႔ ျပည္႔ဝဆီ စားသံုးမႈမ်ားျပားျခင္း၊ ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိတ္ဓါတ္ပါေသာ အစားအစာမ်ားစားသံုးမႈ နည္းျခင္း။
(၅) မ်ိဳးရိုးဗီဇ စသည္႔ အေၾကာင္းအရာမ်ားပါဝင္ပါသည္။
✔️NAFLD: Disease spectrum (ေရာဂါ ျဖစ္ပြားပံု အဆင္႔ဆင္႔)
Healthy Liver > NAFL > NASH > Cirrhosis > HCC
-Healthy Liver (ေရာဂါကင္းစင္ျပီး က်န္းမာေနေသာ အသည္း) သည္ အထက္ေဖာ္ျပပါ ေရာဂါျဖစ္ပြားေစေသာ အေၾကာင္းရင္းမ်ားႏွင္႔ ထိေတြမႈ မ်ားျပားလာသည္႔အခါ ပထမအဆင္႔ အေနျဖင္႔ NAFL (Nonalcoholic Fatty Liver) (Hepatic Steatosis - အသည္းဆဲလ္မ်ားအတြင္း ပိုလွ်ံေနေသာ အဆီစုမ်ားစုေဝးျခင္း) ျဖစ္ေပၚလာပါသည္။
- အခ်ိန္ၾကာလာသည္ႏွင္႔ အမွ် အသည္းဆဲလ္မ်ား ပ်က္စီးမႈ ျဖစ္လာကာ NASH-Non alcoholic setatohepatitis (အရက္ေၾကာင္႔ မဟုတ္ပဲ အသည္းဆဲလ္မ်ား ေရာင္ယမ္းျခင္း) ျဖစ္လာပါသည္။
- ေရာင္ယမ္းမႈ ျဖစ္စဥ္ အၾကိမ္ေရမ်ားျပီး ကာလၾကာလာသည္ႏွင္႔ အမွ် အသည္းပ်က္စီးမႈ ျဖစ္ေပၚကာ ေနာက္ဆက္တြဲ အေနျဖင္႔ Cirrhosis of Liver (အသည္းေျခာက္ျခင္း) ႏွင္႔ HCC – Hepatocellular Carcinoma (အသည္းကင္ဆာ) ျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။
✔️ေရာဂါရိွေၾကာင္း မည္သို႔ သိႏိုင္ပါသလဲ?
ကနဦးကာလမ်ားတြင္ ေရာဂါလကၡဏာ မျပပဲရိွေနႏိုင္ပါေသာေၾကာင္႔ ေရာဂါရိွေၾကာင္း မသိၾကသည္ကမ်ားပါသည္။
- အျခားေသာ ေရာဂါမ်ားကုရင္းျဖစ္ေစ (အသည္းအင္ဇိုင္းမ်ားတက္ေနျခင္း၊ တီဗီဓါတ္မွန္တြင္ အသည္းအဆီဖံုးေနေၾကာင္း ေတြ႔႔ရိွျခင္း ႏွင္႔ အသည္းၾကီးေနျခင္းကို စမ္းသပ္မိျခင္း)
- Medical checkup လုပ္ရင္းျဖစ္ေစ
စသျဖင္႔ မထင္မွတ္ပါပဲ ေတြ႔ရတတ္ပါသည္
✔️ေရာဂါရွိမရွိ မည္သို႔ စစ္ေဆးႏိုင္ပါသလဲ?
(၁) အသည္း၏ လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ား စစ္ေဆးျခင္း (Liver function tests)
(၂) တီဗီဓါတ္မွန္ (USG – Abdo)
(၃) Computed tomography
(၄) Magnetic resonance imaging (MRI)
(၅) Fibro scan
(၆) Liver Biopsy
သက္ဆိုင္ရာဆရာဝန္မ်ားႏွင္႔ တိုင္ပင္ကာ ဆရာဝန္ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ားအတိုင္း လိုအပ္သည္မ်ားကို လိုက္နာစစ္ေဆးႏိုင္ပါသည္။
✔️ေရာဂါရွိလ်င္ မည္သို႔ ကုသမည္နည္း၊?
အသည္းက်န္းမာေအာင္ မည္သို႔ ေနထိုင္ၾကမည္နည္း?
သက္ဆိုင္ရာဆရာဝန္မ်ားႏွင္႔ တိုင္ပင္ကာ ဆရာဝန္ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ားအတိုင္း ေသခ်ာစြာလိုက္နာရန္ လိုအပ္ပါသည္။
✔️ Life style Modification (လူေနမႈ ဘဝပံုစံေျပာင္းလဲျခင္း)
Diet
- ေန႔စဥ္ လိုအပ္သည္႔ ကယ္လိုရီကို ေသခ်ာတြက္ခ်က္ျပီး စားသံုးျခင္းသည္ အဓိက လိုက္နာရမည္႔အခ်က္ျဖစ္ပါသည္။ လိုအပ္ေသာ ပမာဏထက္ပိုမစားမိေစရန္ အေရးၾကီးပါသည္။
- လိုအပ္ေသာ ကယ္လိုရီ တြက္ျခင္းအား တတ္ကၽြမ္းနားလည္ေသာ သူမ်ားႏွင္႔ တိုင္ပင္ကာ အၾကံဥာဏ္ယူသင္႔ပါသည္။
- ကာဗြန္ဟိုက္ဒရိုက္ပါေသာ အစားအစာမ်ားအား လိုအပ္သည္ထက္ ပိုမို စားသံုးျခင္းမျပဳရန္။ (ဥပမာ - White/brown bread, rice, White/orange potatoes, Flour/corn tortillas, Pizza/pasta, Chips, Fructose-containing sodas and juices)
- Pure coffee (Caffeine 100 mg/cup/two times/day) - သၾကား၊ ႏို႔ဆီ မပါေသာ ေကာ္ဖီစစ္စစ္ကို ေသာက္သံုးျခင္းျဖင္႔ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းကို ေလ်ာ့က်ေစပါသည္။
Regular exercises
- ပုံမွန္ေလ႔က်င္႔ခန္း ျပဳလုပ္ျခင္း (ဥပမာ - လမ္းေလွ်ာက္ျခင္း) သည္ အသည္း၏လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားကို ပိုမိုေကာင္းမြန္ေစပါသည္။
- အဝလြန္ေနသူမ်ား အေနျဖင္႔ သက္ဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္သူမ်ားႏွင္႔ တိုင္ပင္ကာ ခႏၶာကိုယ္အေလးခ်ိန္အား သိသိသာသာ ေလ်ာ႔ခ်ရန္လိုအပ္ပါသည္။ ေလ႔လာခ်က္မ်ားအရ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလ်ာ့ခ်ႏိုင္ျခင္းသည္ အသည္းဆဲလ္မ်ား ျပန္လည္ေကာင္းမြန္လာေအာင္ တည္ေဆာက္ရာတြင္ မ်ားစြာတိုးတက္မႈရိွေၾကာင္းေတြ႔ရိွရပါသည္။
✔️ကေလးမ်ားႏွင္႔ NAFLD
- ၁၉၆၀ ခုႏွစ္တြင္ ကေလးသူငယ္ဦးေရ၏ ၅%သည္သာ အဝလြန္ေရာဂါျဖစ္ခဲ႔ေသာ္လည္း ၂၀၁၀ ခုႏွစ္ ေဒတာအရတြင္ ကမၻာကေလးသူငယ္ဦးေရ၏ ၁၆.၉% သည္ အဝလြန္ေရာဂါျဖစ္ေနေၾကာင္းေတြ႔ရိွရသည္။
- ေက်ာင္းေနအရြယ္ကတည္းက အဝလြန္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားေသာ ကေလးငယ္မ်ားႏွင္႔ အရြယ္ေရာက္ျပီးမွ အဝလြန္ေရာဂါစတင္ျဖစ္ပြားသူမ်ားကို ႏႈိုင္းယွဥ္ၾကည္႔ပါက ေက်ာင္းေနအရြယ္ကတည္းက အဝလြန္ေရာဂါ ျဖစ္ပြားေသာ ကေလးငယ္မ်ားတြင္ NAFLD ျဖစ္ပြားႏႈန္းပိုမိုမ်ားျပားေၾကာင္းေတြ႔ရိွရပါသည္။
- ငယ္ရြယ္စဥ္ အဝလြန္ျခင္းသည္ အသက္ၾကီးလာသည္႔အခါ အသည္းကင္ဆာျဖစ္ပြားရန္ ပိုမ်ားပါသည္။
✔️ပံုမွန္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ရိွေသာ သူမ်ားမွာေရာ NAFLD ျဖစ္ႏိုင္ပါသလား?
- ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။
- Lean NAFLD (or) Non obese NAFLD ဟုေခၚသည္
- BMI <25 kg/m2 ရိွေသာသူမ်ားတြင္လည္း ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။
- BMI နည္းေသာ္လည္း ခါးတြင္ အဆီစုေသာသူမ်ားႏွင္႔ အတြင္းကလီစာမ်ားတြင္ အဆီစုျခင္း (Visceral fat) ရိွေသာသူမ်ားတြင္လဲ ေရာဂါျဖစ္ႏုိင္ပါသည္။
သို႔ပါေသာေၾကာင္႔ လူတိုင္းလူတိုင္း က်န္းမာေပ်ာ္ရႊင္ေသာ လူေနမႈဘဝရရိွေစရန္၊ ေရာဂါဘယကင္းေဝးစြာေနထိုင္ႏိုင္ေစရန္၊ အနာသိေဆးရိွ အခ်ိန္မီ ေရာဂါရွာေဖြႏိုင္ေသာ ေခတ္ကာလတြင္ ေစာလ်င္စြာ ေရာဂါရွာေဖြႏိုင္ျပီး မွန္ကန္ေသာ ကုသမႈရရိွေစရန္ ဆုမြန္ေကာင္းေတာင္းအပ္ပါသည္။
အသည္းေရာဂါမ်ားႏွင္႔ ပတ္သက္ျပီး က်န္းမာေရးစစ္ေဆးလိုသည္ျဖစ္ေစ၊ လိုအပ္ေသာ အေျခခံ က်န္းမာေရးစစ္ေဆးမႈမ်ားကို စစ္ေဆးလိုသည္ျဖစ္ေစ MMDC & LUDU Laboratories ရံုးခြဲမ်ားတြင္ စစ္ေဆးႏိုင္ပါသည္။
References
Asrani SK et al: Journal of Hepatology 2019 vol.70J 151-171
AASLD practice Guideline for NAFLD, 2018
Quillin RC 3rd, et al. Surgery. 2014;156:1049-1056
De Alwis NM, et al. Dig Dis. 2016;34:19-26
Frontline Gastroenterol: first published as 10.1136/flgastro-2013-100403 on 24 December 2013
Younossi et al; Global burden of NAFLD and NASH: trends, predictions, risk factors and prevention
Gastroenterology & Hepatology Volume 15 | January 2018
MMDC & LUDU Laboratories
Public Health Education Purpose Only
No comments:
Post a Comment